Karnoprawna ochrona informacji i danych należących do przedsiębiorstwa

Nie­rzad­ko naj­cen­niej­szym skład­ni­kiem ma­jąt­ku przed­się­bior­stwa są po­sia­da­ne przez nie in­for­ma­cje, sta­no­wią­ce ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa. Ta­jem­ni­ca z re­gu­ły obej­mu­je da­ne tech­nicz­ne, tech­no­lo­gicz­ne, han­dlo­we lub or­ga­ni­za­cyj­ne. Do in­for­ma­cji sta­no­wią­cych wła­sność przed­się­bior­stwa o naj­więk­szej war­to­ści ma­te­rial­nej naj­czę­ściej za­li­cza się da­ne ta­kie jak know how, ba­zy da­nych klien­tów lub kon­tra­hen­tów. Po­ja­wia się za­tem py­ta­nie czy in­for­ma­cje sta­no­wią­ce wła­sność przed­się­bior­stwa pod­le­ga­ją ochro­nie kar­no­praw­nej, a je­śli tak to w ja­kim za­kre­sie?

PRZE­STĘP­STWO UJAW­NIE­NIA LUB WY­KO­RZY­STA­NIA IN­FOR­MA­CJI W ZWIĄZ­KU Z PEŁ­NIO­NĄ FUNK­CJĄ

Ko­deks kar­ny pe­na­li­zu­je za­cho­wa­nie po­le­ga­ją­ce na ujaw­nie­niu lub wy­ko­rzy­sta­niu in­for­ma­cji po­wzię­tych w związ­ku z peł­nio­ną funk­cją, wy­ko­ny­wa­ną pra­cą, dzia­łal­no­ścią pu­blicz­ną, spo­łecz­ną, go­spo­dar­czą lub na­uko­wą, o ile na­stą­pi­ło ono wbrew prze­pi­som usta­wy lub przy­ję­te­mu zo­bo­wią­za­niu. Z tre­ści prze­pi­su art. 266 § 1 k.k. wy­ni­ka, że od­po­wia­dać kar­nie za to prze­stęp­stwo mo­że oso­ba zo­bo­wią­za­na do za­cho­wa­nia ta­jem­ni­cy na pod­sta­wie prze­pi­sów usta­wy lub przy­ję­te­go zo­bo­wią­za­nia.

Je­śli cho­dzi o pierw­szy przy­pa­dek usta­wo­daw­ca ma na my­śli prze­pi­sy ustaw odręb­nych zo­bo­wią­zu­ją­ce okre­ślo­ne podmio­ty do za­cho­wa­nia ta­jem­ni­cy. Mo­że to wy­ni­kać z ure­gu­lo­wa­niem ta­jem­ni­cy zwią­za­nej z wy­ko­ny­wa­nym za­wo­dem (np. pra­wo o ad­wo­ka­tu­rze) lub świad­czo­ny­mi usłu­ga­mi (np. pra­wo ban­ko­we). Oprócz usta­wo­we­go obo­wiąz­ku zo­bo­wią­za­nie do za­cho­wa­nia ta­jem­ni­cy wy­ni­kać bę­dzie naj­czę­ściej z umo­wy łą­czą­cej stro­nę z przed­się­bior­cą. W orzecz­nic­twie w szcze­gól­no­ści wska­zu­je się na wy­ni­ka­ją­cy z art. 100 § 2 pkt 4 ko­dek­su pra­cy obo­wią­zek pra­cow­ni­ka do dba­ło­ści o za­kład pra­cy, ochro­ny je­go mie­nia oraz za­cho­wa­nia w ta­jem­ni­cy in­for­ma­cji, któ­rych ujaw­nie­nie mo­gło­by na­ra­zić pra­co­daw­cę na szko­dę.

W tre­ści prze­pi­su nie wska­za­no o ja­ki ro­dzaj in­for­ma­cji cho­dzi. Na­le­ży więc za­kła­dać, że oma­wia­ne prze­stęp­stwo po­peł­nio­ne zo­sta­nie przez wy­ko­rzy­sta­nie lub ujaw­nie­nie każ­de­go ro­dzaju in­for­ma­cji, z któ­rą spraw­ca za­po­znał się w związ­ku z peł­nio­ną funk­cją, o ile spo­łecz­na szko­dli­wość ta­kie­go czy­nu bę­dzie mo­gła zo­stać oce­nio­na na wyż­szą niż zni­ko­ma. Prze­stęp­stwo ujaw­nie­nia in­for­ma­cji po­peł­nić moż­na tyl­ko umyśl­nie. Je­go po­peł­nie­nie za­gro­żo­ne jest ka­rą grzyw­ny, ogra­ni­cze­nia wol­no­ści lub po­zba­wie­nia wol­no­ści do lat 2.

PRZE­STĘP­STWO UTRUD­NIA­NIA ZA­PO­ZNA­NIA SIĘ Z IN­FOR­MA­CJĄ

Oprócz wy­ko­rzy­sta­nia i ujaw­nie­nia in­for­ma­cji usta­wo­daw­ca prze­wi­du­je rów­nież od­po­wie­dzial­ność kar­ną za nisz­cze­nie, uszko­dze­nie, usu­nię­cie lub zmia­nę za­pi­su istot­nej in­for­ma­cji al­bo uda­rem­nia­nie w in­ny spo­sób lub znacz­ne utrud­nia­nie za­po­zna­nie się z nią oso­bie upraw­nio­nej. W prak­ty­ce naj­czę­ściej spro­wa­dza się to do ka­so­wa­nia za­pi­sa­nych da­nych, nisz­cze­nia al­bo za­bo­ru do­ku­men­tów obej­mu­ją­cych istot­ne in­for­ma­cje dla przed­się­bior­stwa, ale tak­że zmia­ny da­nych do­stę­po­wych do sys­te­mu in­for­ma­tycz­ne­go unie­moż­li­wia­ją­cych do­stęp do in­for­ma­cji (np. przez pra­cow­ni­ka). Co waż­ne prze­stęp­stwo to po­peł­nić moż­na tyl­ko i wy­łącz­nie uda­rem­nia­jąc do­stęp do in­for­ma­cji o cha­rak­te­rze istot­nym. Zgod­nie ze wska­za­nia­mi dok­try­ny oce­ny istot­no­ści in­for­ma­cji na­le­ży do­ko­ny­wać we­dług kry­te­riów obiek­tyw­nych, bio­rąc jed­nak pod uwa­gę in­te­re­sy oso­by upraw­nio­nej do za­po­zna­nia się z nią[1]. Prze­stęp­stwo to moż­na po­peł­nić wy­łącz­nie umyśl­nie. Ozna­cza to, że pe­na­li­za­cji nie pod­le­ga np. omył­ko­we ska­so­wa­nie da­nych przez pra­cow­ni­ka lub znisz­cze­nie istot­ne­go do­ku­men­tu.

Oprócz wska­za­ne­go ty­pu pod­sta­wo­we­go usta­wa prze­wi­du­je rów­nież tryb kwa­li­fi­ko­wa­ny. Po­le­ga on na do­pusz­cze­niu się ww. za­cho­wań w sto­sun­ku do istot­nej in­for­ma­cji sta­no­wią­cej za­pis na in­for­ma­tycz­nym no­śni­ku da­nych. Za­rów­no prze­stęp­stwo, o któ­rym mo­wa w § 1 jak i w § 2 sta­no­wią prze­stęp­stwa skut­ko­we. Prze­stęp­stwo utrud­nie­nia za­po­zna­nia się z in­for­ma­cją za­gro­żo­ne jest ka­rą grzyw­ny, ogra­ni­cze­nia wol­no­ści lub po­zba­wie­nia wol­no­ści do lat 2. Na­to­miast za uda­rem­nie­nie za­po­zna­nia się z in­for­ma­cją sta­no­wiącą za­pis na in­for­ma­tycz­nym no­śni­ku da­nych gro­zi ka­ra po­zba­wie­nia wol­no­ści do lat 3.

PRZE­STĘP­STWO NISZ­CZE­NIA DA­NYCH IN­FOR­MA­TYCZ­NYCH

Naj­czę­ściej prze­stęp­stwo nisz­cze­nia za­pi­su na in­for­ma­tycz­nym no­śni­ków da­nych łą­czyć się bę­dzie z po­peł­nie­niem czy­nu za­bro­nio­ne­go z art. 268a k.k. Po­le­ga on na nie­upraw­nio­nym nisz­cze­niu, uszka­dza­niu, usu­wa­niu, zmia­nie lub utrud­nia­niu do­stę­pu do da­nych in­for­ma­tycz­nych. Każ­do­ra­zo­wo, gdy okre­ślo­na in­for­ma­cja prze­twa­rza­na jest elek­tro­nicz­nie (np. w for­mie pli­ku za­pi­sa­ne­go w chmu­rze czy też na elek­tro­nicz­nym no­śni­ku da­nych) in­ge­ren­cja w nią jest rów­nież in­ge­ren­cją w za­pis da­nych in­for­ma­tycz­nych. Ozna­cza to, że spraw­ca swo­im za­cho­wa­niem re­ali­zu­je jed­no­cze­śnie zna­mio­na dwóch czy­nów za­bro­nio­nych.

Ka­ral­ne jest rów­nież bez­praw­ne za­kłó­ca­nie lub unie­moż­li­wia­nie au­to­ma­tycz­ne­go prze­twa­rza­nia, gro­ma­dze­nia lub prze­ka­zy­wa­nia da­nych in­for­ma­tycz­nych – w stop­niu istot­nym.

Prze­stęp­stwa te za­gro­żo­ne jest ka­rą do 3 lat po­zba­wie­nia wol­no­ści. Za­tem usta­wo­we za­gro­że­nie ka­rą dla te­go wy­stęp­ku jest wyż­sze niż w przy­pad­ku prze­stępstw go­dzą­cych w in­for­ma­cję za­pi­sa­ną na zwy­kłym no­śni­ku.

PRZE­STĘP­STWO NA­RU­SZE­NIA TA­JEM­NI­CY PRZED­SIĘ­BIOR­STWA

Usta­wo­daw­ca wpro­wa­dził czy­ny za­bro­nio­ne ma­ją­ce za przedmiot ochro­ny in­for­ma­cje przed­się­bior­stwa rów­nież do in­nych niż ko­deks kar­ny ak­tów praw­nych. Prze­pis ar­ty­ku­łu 23 usta­wy o zwal­cza­niu nie­uczci­wej kon­ku­ren­cji pe­na­li­zu­je za­cho­wa­nia po­le­ga­ją­ce na ujaw­nie­niu lub wy­ko­rzy­sta­niu we wła­snej dzia­łal­no­ści in­for­ma­cji sta­no­wią­cej ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa – wbrew cią­żą­ce­mu obo­wiąz­ko­wi. Ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa de­fi­niu­je się ja­ko in­for­ma­cje tech­nicz­ne, tech­no­lo­gicz­ne, or­ga­ni­za­cyj­ne przed­się­bior­stwa lub in­ne in­for­ma­cje po­sia­da­ją­ce war­tość go­spo­dar­czą, któ­re nie są po­wszech­nie zna­ne oso­bom zwy­kle zaj­mu­ją­cym się tym ro­dza­jem in­for­ma­cji al­bo nie są ła­two do­stęp­ne dla ta­kich osób, o ile przed­się­bior­ca pod­jął, przy za­cho­wa­niu na­le­ży­tej sta­ran­no­ści, dzia­ła­nia w ce­lu utrzy­ma­nia ich w po­uf­no­ści (art. 11 ust. 2 u.z.n.k.).

Opi­sa­ne po­wy­żej za­cho­wa­nie sta­no­wi prze­stęp­stwo tyl­ko je­śli wy­rzą­dza przed­się­bior­cy po­waż­ną szko­dę. W orzecz­nic­twie oraz dok­try­nie do­mi­nu­je po­gląd, że ową „po­wa­gę” szko­dy na­le­ży każ­do­ra­zo­wo oce­niać uwzględ­nia­jąc kry­te­rium pro­por­cjo­nal­no­ści za­ist­nia­łej szko­dy do roz­mia­rów dzia­łal­no­ści go­spo­dar­czej pro­wa­dzo­nej przez przed­się­bior­cę, któ­re­go ta­jem­ni­ca zo­sta­ła na­ru­szo­na za­cho­wa­niem spraw­cy. Za­ist­nia­ła szko­da mu­si być bo­wiem po­waż­na dla kon­kret­ne­go podmio­tu, a nie w uję­ciu abs­trak­cyj­nym [2]. Obo­wią­zek do za­cho­wa­nia in­for­ma­cji sta­no­wią­cej ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa mo­że mieć z ko­lei źró­dło w zo­bo­wią­za­niu przy­ję­tym w umo­wie lub wy­ni­kać z prze­pi­sów usta­wy. W szcze­gól­no­ści do za­cho­wa­nia ta­jem­ni­cy przed­się­bior­stwa zo­bo­wią­za­ni są człon­ko­wie je­go or­ga­nów, jak rów­nież pra­cow­ni­cy, co wy­ni­ka z prze­pi­sów ko­dek­su pra­cy. Prze­pis art. 23 ust. 1 u.z.n.k. do­ty­czy za­tem za­cho­wań osób, któ­re we­szły w po­sia­da­nie in­for­ma­cji w spo­sób upraw­nio­ny.

BEZ­PRAW­NE UZY­SKA­NIE IN­FOR­MA­CJI STA­NO­WIĄ­CYCH TA­JEM­NI­CĘ PRZED­SIĘ­BIOR­STWA

W ustę­pie 2 oma­wia­ne­go ar­ty­ku­łu opi­sa­na zo­sta­ła na­to­miast sy­tu­acja spraw­ców, któ­rzy uzy­sku­ją in­for­ma­cję sta­no­wią­cą ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa w spo­sób bez­praw­ny, a za­tem ta­kich, któ­rych nie łą­czy z przed­się­bior­cą sto­su­nek praw­ny umoż­li­wia­ją­cy po­zy­ska­nie tej in­for­ma­cji w spo­sób le­gal­ny. W tym dru­gim przy­pad­ku dla przy­pi­sa­nia od­po­wie­dzial­no­ści kar­nej spra­wy nie jest ko­niecz­ne, aby do­szło do wy­rzą­dze­nia szko­dy w ma­jąt­ku przed­się­bior­cy. Oba ty­py prze­stęp­stwa wy­ma­ga­ją stwier­dze­nia, że spraw­ca dzia­łał umyśl­nie, tj. w za­mia­rze bez­po­śred­nim lub ewen­tu­al­nym.

Omó­wio­ne po­wy­żej czy­ny za­bro­nio­ne za­gro­żo­ne są ka­rą grzyw­ny, ogra­ni­cze­nia wol­no­ści lub po­zba­wie­nia wol­no­ści do lat 2.

PRZE­STĘP­STWO NIE­UPRAW­NIO­NE­GO PRZE­TWA­RZA­NIA DA­NYCH OSO­BO­WYCH

Do­dat­ko­wo osob­nym prze­stęp­stwem jest rów­nież bez­praw­ne wy­ko­rzy­sty­wa­nie in­for­ma­cji na­le­żą­cych do przed­się­bior­stwa, któ­re obej­mu­ją da­ne oso­bo­we. Mo­gą to być np. da­ne na­le­żą­ce do klien­tów lub kon­tra­hen­tów przed­się­bior­cy. Zgod­nie z prze­pi­sem art. 107 ust. 1 usta­wy o ochro­nie da­nych oso­bo­wych pe­na­li­za­cji pod­le­ga rów­nież prze­twa­rza­nie da­nych oso­bo­wych przez spraw­cę, któ­ry nie po­sia­da do te­go sto­sow­ne­go upraw­nie­nia (lub da­nych, któ­rych prze­twa­rza­nie jest nie­do­pusz­czal­ne). Pi­sa­li­śmy o tym tak­że tu­taj.

Zgod­nie z li­nią orzecz­ni­czą po­ję­cie prze­twa­rza­nia na­le­ży ro­zu­mieć sze­ro­ko i w je­go za­kre­sie miesz­czą się ta­kie dzia­ła­nia jak: zbie­ra­nie, utrwa­la­nie, or­ga­ni­zo­wa­nie, po­rząd­ko­wa­nie, prze­cho­wy­wa­nie, ad­ap­to­wa­nie lub mo­dy­fi­ko­wa­nie, po­bie­ra­nie, prze­glą­da­nie, wy­ko­rzy­sty­wa­nie, ujaw­nia­nie po­przez prze­sła­nie, roz­po­wszech­nia­nie lub in­ne­go ro­dza­ju udo­stęp­nia­nie, do­pa­so­wy­wa­nie lub łą­cze­nie, ogra­ni­cza­nie, usu­wa­nie lub nisz­cze­nie. Przy­kła­do­wo więc, je­śli pra­cow­nik przed­się­bior­cy wy­ko­rzy­stu­je in­for­ma­cje obej­mu­ją­ce da­ne oso­bo­we w ce­lach in­nych niż zwią­za­nych z dzia­łal­no­ścią te­go przed­się­bior­cy (np. pry­wat­nie lub w in­nej dzia­łal­no­ści) to moż­li­we jest przy­pi­sa­nie mu od­po­wie­dzial­no­ści kar­nej za czyn z art. 107 ust. 1 u.o.d.o., pod wa­run­kiem, że dzia­łał on umyśl­nie (rów­nież to prze­stęp­stwo po­peł­nić moż­na wy­łącz­nie w za­mia­rze bez­po­śred­nim lub ewen­tu­al­nym).

Czyn za­bro­nio­ny po­le­ga­ją­cy na bez­praw­nym prze­twa­rza­niu da­nych gro­zi ka­ra grzyw­ny, ogra­ni­cze­nia wol­no­ści lub po­zba­wie­nia wol­no­ści do lat dwóch. W ty­pie kwa­li­fi­ko­wa­nym, gdy prze­twa­rza­nie da­nych do­ty­czy tzw. da­nych oso­bo­wych o cha­rak­te­rze wraż­li­wym (usta­wo­daw­ca de­fi­niu­je je ja­ko da­ne ujaw­nia­ją­ce po­cho­dze­nie ra­so­we lub et­nicz­ne, po­glą­dy po­li­tycz­ne, prze­ko­na­nia re­li­gij­ne lub świa­to­po­glą­do­we, przy­na­leż­ność do związ­ków za­wo­do­wych, da­ne ge­ne­tycz­nych, da­ne bio­me­trycz­ne prze­twa­rza­ne w ce­lu jed­no­znacz­ne­go zi­den­ty­fi­ko­wa­nia oso­by fi­zycz­nej, da­ne do­ty­czą­ce zdro­wia, sek­su­al­no­ści lub orien­ta­cji sek­su­al­nej), za­gro­że­nie usta­wo­we ka­rą po­zba­wie­nia wol­no­ści wzra­sta do lat 3.

TRYB ŚCI­GA­NIA

Prze­stęp­stwo nie­le­gal­ne­go prze­twa­rza­nia da­nych oso­bo­wych ści­ga­ne jest z oskar­że­nia pu­blicz­ne­go. Pro­ku­ra­tu­ra uzy­skaw­szy wie­dzę o po­peł­nie­niu czy­nu za­bro­nio­ne­go te­go ty­pu ma obo­wią­zek z urzę­du wsz­cząć i pro­wa­dzić po­stę­po­wa­nie kar­ne. Ce­lem po­stę­po­wa­nia przy­go­to­waw­cze­go jest wy­kry­cie spraw­cy i po­sta­wie­nie go w stan oskar­że­nia.

Po­zo­sta­łe ty­py czy­nów za­bro­nio­nych sta­no­wią prze­stęp­stwa ści­ga­ne na wnio­sek po­krzyw­dzo­ne­go. W prak­ty­ce ozna­cza to naj­czę­ściej ko­niecz­ność zło­że­nia przez przed­się­bior­cę sto­sow­ne­go za­wia­do­mie­nia o po­dej­rze­niu po­peł­nie­nia prze­stęp­stwa na je­go szko­dę. W przy­pad­ku prze­stępstw z art. 266 k.k., 268 k.k., 268a k.k. i 23 u.z.n.k. po­krzyw­dzo­ny jest stro­ną po­stę­po­wa­nia na eta­pie przy­go­to­waw­czym. Tym sa­mym przy­słu­gu­je mu pra­wo do skła­da­nia wnio­sków do­wo­do­wych, do­stę­pu do akt, uczest­nic­twa w czyn­no­ściach pro­ce­so­wych, jak rów­nież do wno­sze­nia środ­ków za­skar­że­nia od de­cy­zji wy­da­nych w po­stę­po­wa­niu.

KAR­NO­PRAW­NA OCHRO­NA IN­FOR­MA­CJI – POD­SU­MO­WA­NIE

Usta­wo­daw­ca zda­je się do­strze­gać znacz­ną wa­gę in­for­ma­cji (w tym tych sta­no­wią­cych ta­jem­ni­cę przed­się­bior­stwa), ja­ko nie­ma­te­rial­nych praw ma­jąt­ko­wych przed­się­bior­stwa. Nie­rzad­ko po­sia­da­ją one ogrom­ną war­tość fi­nan­so­wą i czę­sto sta­no­wią pod­sta­wę je­go dzia­łal­no­ści. Pra­wo kar­ne prze­wi­du­je sze­reg prze­pi­sów chro­nią­cych pra­wo przed­się­bior­cy do za­cho­wa­nia w ta­jem­ni­cy in­for­ma­cji i unie­moż­li­wie­nia ich wy­ko­rzy­sty­wa­nia przez oso­by trze­cie. Prze­pi­sy te zda­ją się mieć naj­więk­sze zna­cze­nie na grun­cie re­la­cji po­mię­dzy przed­się­bior­cą a pra­cow­ni­kiem lub kon­tra­hen­tem, któ­re­mu po­wie­rza­ne są okre­ślo­ne in­for­ma­cje, ce­lem umoż­li­wie­nia wy­ko­ny­wa­na dzia­łal­no­ści go­spo­dar­czej przez przed­się­bior­stwo.